Uprawnienia budowlane w Polsce i na Świecie

W zależności od koniunktury politycznej starano się wprowadzać gwałtowne zmiany w tej dziedzinie nie analizując niezwiązanych z gospodarką warunków ekonomicznych, w których sprawdzają się poszczególne rozwiązania. Może warto się zastanowić dlaczego rozwiązania skuteczne w USA równie dobrze sprawdzały się w komunistycznej Rosji, a nie sprawdzały się w krajach Europejskich.

PAŃSTWOWA KONTROLA JAKOŚCI W BUDOWNICTWIE

Na całym świecie o jakości w budownictwie decydują:

– kwalifikacje osób fizycznych

– kwalifikacje firm – systemu organizacji i kontroli wytwarzania

– normy

– dopuszczanie wyrobów do stosowania w budownictwie.

Problemem pozostaje co kontrolować urzędowo, a co pozostawić dla kontroli przez system szkolnictwa, organizacje inżynierskie, stowarzyszenia przedsiębiorców.

W USA, podobnie jak obecnie w Polsce, istnieje dowolność programów studiów, a studia nie gwarantują minimum wiedzy teoretycznej niezbędnej dla zapewnienia bezpieczeństwa budowli. Dlatego absolwenci uczelni, którzy starali się o uprawnienia budowlane w USA musieli zdawać egzamin z teorii. W Związku Radzieckim i w krajach RWPG, w tym w Polsce, inżynierowie nie zdawali takiego egzaminu, gdyż programy studiów kontrolowane przez państwo gwarantowały owo minimum wiedzy. Ponieważ zarówno w USA jak w ZSSR i krajach RWPG istniały potężne koncerny czy zjednoczenia stojące nad dużymi organizacjami inżynierskimi, w których pracowało się indywidualnie na ściśle wyspecjalizowanych stanowiskach, dla ujednolicenia wymagań kwalifikacji osób fizycznych wprowadzono egzamin z praktyki na uprawnienia budowlane. W Europie duże w stosunku do firm organizacje inżynierskie były w stanie wystarczająco dobrze odciążyć państwo od pilnowania wiedzy praktycznej osób fizycznych. Duże organizacje inżynierskie w USA dysponowały wystarczającymi środkami, aby opracować normy będące właściwie obszernymi instrukcjami przystosowanymi do wąskiej specjalizacji inżynierów pracujących w koncernach amerykańskich. W Rosji i Polsce mocno polityczne, subwencjonowane przez państwo i nastawione na organizowanie dodatkowej pracy inżynierom organizacje zawodowe nie były w stanie opracować takich norm. Obowiązek ten przejęło państwo. Również w krajach Europy zachodniej normy wydawało państwo. Normy wydawane przez państwa wschodniej i zachodniej Europy oraz Rosji są ogólne i krótkie. W USA, Rosji i Polsce duże koncerny było stać na specjalistyczne służby oraz zakup najnowszych rozwiązań jakościowych. Nie było więc potrzeby kontrolowania kwalifikacji firm przez państwo. Niemcy natomiast musiały podjąć się obowiązku kontrolowania kwalifikacji firm poprzez wyspecjalizowane instytucje. Dlatego po zamknięciu rynku wschodniego menedżerowie epoki Gierka nauczeni zarządzać dużymi kolosami mieli problemy z kwalifikacjami w znacznie okrojonych organizmach.

W przededniu zmian w polskim prawie budowlanym warto zastanowić się nad istniejącymi systemami i przyczynami ich powodzenia w konkretnych warunkach. Należy pamiętać, że polskie rozwiązania prawne mają ułatwić Europejczykom pracę u nas lecz, aby liczyć się w Europie musimy dawać jej zlecenia pozyskane ze światowego globalnego rynku budowlanego. Ponieważ nie jesteśmy potęgą finansową pozostaje nam inteligencja i spryt.

Przykładem może być tu sposób wprowadzenia podatku VAT, który ochronił polskie firmy informatyczne przed napływem dawno zamortyzowanych zagranicznych programów księgowych. Mądrze wprowadzone prawo budowlane może zwiększyć szansę polskich inżynierów budownictwa na światowym rynku pracy.

Jak dotąd posiadamy dwa modele: obowiązkowy europejski i amerykański.

W Europie produkującej w niewielkich ilościach na mały rynek wewnętrzny, od lat istnieje system praktyk i szeroka specjalizacja, zatem kontrola kwalifikacji personelu przez państwo jest niecelowa; konieczna natomiast okazała się kontrola urzędowa kwalifikacji firm. Tutaj kontrola kwalifikacji przez organizacje zawodowe jest wystarczająca i wynika z systemu szkolnictwa. Normy techniczne opracowywane przez urzędników państwowych są krótkie, gdyż szersze są kwalifikacje pracowników i produkcja jest bardziej różnorodna.

W Stanach Zjednoczonych produkujących na ogromny rynek amerykański i rynek światowy, gdzie zawód zmienia się kilka razy w ciągu życia, jakość uzyskuje się przez ścisłą specjalizację i pracę według instrukcji. Niepotrzebna jest ingerencja państwa w kwalifikacje firm, gdyż te mają zakorzeniony system organizacji produkcji i stać je na własne służby technologiczne formowane z wysokiej klasy fachowców oraz na zakup nowych rozwiązań, konieczna jest natomiast kontrola urzędowa kwalifikacji personelu. Normy techniczne wydawane przez stowarzyszenia inżynierskie są wielotomowe i bardzo szczegółowo przystosowane do ujednoliconej produkcji wielkoseryjnej. Jak wynika z tych rozważań systemy jakości w budownictwie zależą od wielkości rynku, a nie od polityki.

EUROPEJSKIE UPRAWNIENIA W BUDOWNICTWIE

Kraje Unii Europejskiej zdominowane zostały przez gospodarkę niemiecką, która forsuje odpowiedzialność i uprawnienia firm budowlanych spychając uprawnienia osób fizycznych do systemu certyfikacji kwalifikacji personelu zatrudnianego na stanowiskach inżynierskich uprawnionych przedsiębiorstw.

Anglicy wprowadzili do tego systemu trzeci element – zaczerpnięte z USA i rozwinięte do perfekcji systemy zapewnienia jakości ISO 9000. Organizacja i system zapewnienia jakości firmy decyduje o ilości i kwalifikacjach zatrudnionych osób.

Europejski system certyfikacji personelu technicznego (organizacje zawodowe) podobnie jak w rzemiośle jest trzystopniowy: praktykant pracujący na podstawie instrukcji pod nadzorem, samodzielny specjalista i osoba o najwyższych kwalifikacjach uprawniona do opracowywania instrukcji. Ten system oparty na odbywaniu praktyk lepiej sprawdza się w przypadku produkcji małoseryjnej.

Kraje Unii Europejskiej zgodnie się integrują, lecz na prywatny użytek największe możliwości widzą w powiązanym z USA rynkiem światowym, a w dalszej kolejności znacznie mniejszym – choć dość dobrze rozwiniętym – rynkiem krajów Unii Europejskiej. Nie bez wpływu pozostaje tutaj rynek najlepiej rozwiniętego gospodarczo sąsiada. Praktycznie objawia się to w nacisku na znajomość norm technicznych obowiązujących w poszczególnych krajach. Każdy kraj chciałby aby jego rozwiązania prawne i normy stały się europejskimi, a gdy nie jest to możliwe, stara się nadać starym, dotychczas obowiązującym rozwiązaniom nową europejską treść. Wiąże się to z kosztami szkolenia i wdrożenia norm europejskich. Z uwagi na fakt, że przyzwyczajenie jest drugą naturą człowieka, łatwiej jest nadać zmodyfikowaną treść już stosowanym normom niż wprowadzić całkiem nowe rozwiązania. Jest to logiczne, gdyż unormowania powstają w oparciu o naukę i technikę, która na całym świecie nie zależy od narodowości i ustroju politycznego. Obok rozwiązań europejskich funkcjonują normy krajowe, których przykładem jest nowa niemiecka norma budowlana DIN18800 część 7. Zgodnie z zasadami integracji europejskiej norma w tej wersji nie powinna funkcjonować, a jej istnienie jest przykładem siłowym między gospodarką niemiecką i angielską: Niemcy produkujący w mniejszych seriach przyzwyczajeni są do mniej szczegółowych norm budowlanych, a Anglicy prowadzący produkcję wielkoseryjną dla dużego rynku wywodzącego się z dawnych kolonii preferują normy bardziej szczegółowe. Ponieważ systemy stosowane w innych krajach nie sprawdzały się w gospodarce niemieckiej, niemiecki urząd nadzoru budowlanego dla wyrobów hutniczych stosowanych w budownictwie wprowadził znak “Ü“.

Nie jest w interesie Polski brać udział w takich rozgrywkach. Lepiej w spornych kwestiach zaproponować własne rozwiązania, które pogodzą zwaśnionych Europejczyków. W wielu krajach produkujących na ogromny rynek rosyjski, w tym w Polsce, uprawnienia budowlane były wzorowane na amerykańskim systemie odpowiedzialności osób fizycznych sprawujących funkcje pracowników nadzoru.

UPRAWNIENIA TOWARZYSTW KLASYFIKACYJNYCH

Większość inwestycji buduje się z kredytów krajowych. Kredyty te muszą być ubezpieczone. Ubezpieczony też musi być cały obiekt przemysłowy czy obiekt użyteczności publicznej. Aby było to możliwe, budowa musi być nadzorowana przez towarzystwo klasyfikacyjne. Towarzystwa te wymagają, aby wykonawca posiadał uprawnienia, czyli uznanie zakładu wytwórcy przez to towarzystwo. Towarzystwa klasyfikacyjne działają we wszystkich krajach niezależnie.

AMERYKAŃSKIE UPRAWNIENIA BUDOWLANE

W USA nadzór wykonawstwa robót mogą pełnić wyłącznie osoby z uprawnieniami P.E. (profesjonalny inżynier). Z urzędu nadzór jest dodatkowo prowadzony przez pracowników Rządu Stanowego posiadających uprawnienia inżynierów P.E. w stanie, na którego terenie prowadzone są prace. Uprawnienia P.E. może otrzymać każdy inżynier, obywatel USA lub innego państwa mający pozwolenie na stały pobyt w USA, o ile zda wymagane egzaminy. Aby być dopuszczonym do egzaminu P.E. należy najpierw zdać egzamin ze wszystkich przedmiotów technicznych (teoria) i otrzymać tytuł E.I.T. (inżynier w teorii), a następnie przepracować 5 lat w swoim zawodzie. Egzamin E.I.T. jest taki sam we wszystkich 50 stanach i jest wzajemnie honorowany przez ich Rządy. Jest to egzamin federalny, natomiast egzamin P.E. ma inny program w każdym Rządzie na szczeblu stanu. Wiedzę praktyczną należy zdawać oddzielnie w każdym stanie. Uprawnienia wydawane przez poszczególne stany nie są ważne w innym stanie. Podobnych uprawnień budowlanych wymaga się także do robót projektowych.

PROPOZYCJE ZMIAN DO POLSKIEGO PRAWA BUDOWLANEGO W POLSCE

W związku z powyższym proponuje się wprowadzenie dodatkowo uprawnień budowlanych dla osób prawnych – firm – i pozostawienie uprawnień dla osób fizycznych.

Warunkiem uzyskania uprawnień przez osoby prawne jest wykazanie się przed komisją kwalifikacyjną zakładów pracy posiadaniem kwalifikowanego nadzoru, odpowiednich procedur gwarantujących znajomość i stosowanie przepisów prawnych, odpowiedniej ilości wykwalifikowanych pracowników, wdrożonej technologii, zaplecza technicznego oraz odpowiednimi referencjami z wcześniej wykonanych prac.

Należy zmienić znaczenie uprawnień budowlanych dla osób fizycznych na europejskie certyfikaty kompetencji personelu i dodanie do ich europejskich nazw symboli zrozumiałych dla kapitału USA np. P.E. (profesjonalny inżynier), E.I.T. (inżynier w teorii). Różny poziom powstających jak grzyby po deszczu uczelni, różnorodność specjalizacji i zmieniające się z roku na rok programy studiów ukierunkowane na ambicje studentów i naukowców nie gwarantują gruntownej wiedzy. Aby zabezpieczyć się przed awariami budowli wynikającymi z niewiedzy należy dla uprawnień E.I.T. wprowadzić urzędowy egzamin z podstawowych przedmiotów technicznych

Ponieważ w zakładach prefabrykacji elementów betonowych receptury kontrolują maszyny, lepiej sprawdzają się tam inżynierowie mechanicy niż budowlani, toteż dla spójności prawa należy pozwolić na uzyskiwanie uprawnień o podstawowych wiadomościach technicznych w zakresie prefabrykacji również inżynierom mechanikom.

Aby prawo było spójne z rozwiązaniami niemieckimi (rozwiązaniami ”wielkiego sąsiada”) należy wprowadzić uprawnienia w zakresie nadzoru, kontroli i odbioru prac spawalniczych. Zbiór wiadomości w tym zakresie podaje tabelka. Wynika z niej, że w Polsce dla konstrukcji budowlanych klasy 3, spoiny należy wykonać w klasie wadliwości 4, nadzór powinien mieć podstawową wiedzę techniczną, a firma powinna mieć II grupę zakładów małych.

W Niemczech do wytwarzania belek podsuwnicowych klasy E wg norm europejskich należy zastosować materiał w grupie jakościowej 1, spoiny wykonać w klasie wadliwości B, pracę powinien nadzorować Europejski Inżynier Spawalnik, firma powinna posiadać duże świadectwo SLV rozszerzone na konstrukcje obciążone dynamicznie.

Według norm europejskich stosowanych w większości krajów skandynawskich do wytworzenia konstrukcji obciążonych statycznie do rozpiętości 30m należy zastosować stal w grupie jakościowej II, spoiny wykonać na poziomie wadliwości C, pracę powinien nadzorować inżynier o specjalistycznych wiadomościach technicznych, a firma powinna posiadać uprawnienia wg normy EN729-3.

Proponuje się wprowadzić uprawnienia budowlane dla osób fizycznych na trzech poziomach:

podstawowe wiadomości techniczne E.I.T. (inżynier w teorii) – może pracować pod nadzorem; specjalistyczne wiadomości techniczne P.T. (profesjonalny technik) – może pracować samodzielnie na podstawie opracowanych procedur; pełne wiadomości techniczne P.E. (profesjonalny inżynier) – może opracowywać procedury i kierować personelem inżynierskim o niższych kwalifikacjach.

Uzyskanie uprawnień budowlanych dla pełnych wiadomości technicznych P.E. do projektowania bez ograniczeń i sprawdzania projektów wymaga:

posiadania wyższego wykształcenia odpowiedniego dla danej specjalności i uprawnień E.I.T.; odbycia dwuletniej praktyki przy sporządzaniu projektów; odbycia rocznej praktyki na budowie.

Uzyskanie uprawnień budowlanych dla specjalistycznych wiadomości technicznych P.T. do projektowania w ograniczonym zakresie wymaga:

posiadania średniego wykształcenia odpowiedniego dla danej specjalności lub pokrewnego wykształcenia wyższego; odbycia pięcioletniej praktyki przy sporządzaniu projektów, odbycia rocznej praktyki na budowie.

Uzyskanie uprawnień budowlanych dla podstawowych wiadomości technicznych E.I.T. do aktualizacji dokumentacji technicznej wymaga:

posiadania wyższego wykształcenia odpowiedniego dla danej specjalności; odbycia rocznej praktyki przy sporządzaniu projektów.

Uzyskanie uprawnień budowlanych dla pełnych wiadomości technicznych P.E. do kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeń wymaga:

posiadania wyższego wykształcenia odpowiedniego dla danej specjalności i uprawnień E.I.T.; odbycia dwuletniej praktyki na budowie.

Uzyskanie uprawnień budowlanych dla specjalistycznych wiadomości technicznych P.T. do kierowania robotami budowlanymi w ograniczonym zakresie wymaga:

posiadania średniego wykształcenia odpowiedniego dla danej specjalności lub pokrewnego wyższego wykształcenia; odbycia pięcioletniej praktyki na budowie.

Uzyskanie uprawnień budowlanych dla podstawowych wiadomości technicznych E.I.T. do kierowania robotami budowlanymi w zakresie prefabrykacji wymaga:

posiadania wyższego wykształcenia odpowiedniego dla danej specjalności lub specjalności mechanicznej łącznie ze zdaniem egzaminu ze wszystkich przedmiotów technicznych dla specjalizacji, której dotyczą uprawnienia; odbycia rocznej praktyki na budowie lub przy sporządzaniu projektów.

System ten dostosowuje się do stanu szkolnictwa, do małego różnorodnego rynku europejskiego i do dużego wielkoseryjnego rynku Rosji i USA. Uprawnienia budowlane dla osób fizycznych promują duże koncerny budowlane, uprawnienia budowlane dla przedsiębiorstw promują mniejsze firmy. Duże i szczegółowe normy budowlane promują sprzedaż na duży rynek globalny, małe i mniej szczegółowe normy promują inżynierów o szerokich kwalifikacjach oraz produkcję na mniejszy, różnorodny rynek krajowy. Przez przerzucanie środków stymulujących jeden albo drugi system można kreować politykę budownictwa w zależności od aktualnych potrzeb gospodarki narodowej.

Warto przeczytać